اولین دوره المپیاد جهانی زیست شناسی پس از تجربه موفق برگزاری المپیادهای علمی در رشته‌های مختلف در سال ۱۳۶۹ (۱۹۹۰ میلادی) به میزبانی کشور چک با حضور ۶ کشور برگزار شد. المپیاد زیست شناسی در ایران در تابستان ۱۳۷۷ پس از پیشنهاد کمیته‌ی جهانی به دکتر محمد کرام الدینی در المپیاد جهانی ۱۹۹۸ آلمان آغاز به کار کرد. اولین رییس کمیته‌ی علمی المپیاد زیست‌شناسی ایران هم آقای محمدکرام‌الدینی انتخاب شد.

تیم چهار نفره ایران از مسابقات جهانی ۱۹۹۹ (دهمین دوره) هر ساله در این مسابقات شرکت کرده است. در اولین سال ایران موفق به کسب دو مدال نقره و یک مدال برنز شد و بهترین نتیجه‌ی ایران (تا به امروز) مربوط به المپیاد سال ۲۰۱۳ سوئیس با ۲ مدال طلا و ۲ مدال نقره جهانی است. ایران در سال ۲۰۱۸ میزبان بیست و نهمین دوره المپیاد جهانی زیست‌شناسی با ریاست دکتر سامان حسینخانی (رئیس فعلی کمیته المپیاد زیست در سال ۱۴۰۰) در دانشگاه شهید بهشتی تهران بود. در سال ۲۰۲۰ به علت شیوع بیماری کرونا رقابت تمام تیم‌های جهان به صورت مجازی انجام شد.

مرحله اول
مرحله اول المپیاد زیست شناسی پس از پشت سر گذاشتن نخستین دوره‌های خود که تغییراتی داشت، تقریباً روند ثابتی را تا دوره بیستم طی کرد. البته بعضی از تغییرات جزئی در این ادوار به وجود آمدند مانند اضافه شدن تعدادی سؤالات کوتاه پاسخ در چند دوره و یا تغییر مدت زمان آزمون مرحله اول دوره بیستم به جای ۳ ساعتی که در دوره های پیشین در نظر گرفته می‌شد ، ۴ساعت بود. اما در دوره ۲۲ المپیاد کشوری شاهد تغییرات در تعداد سؤالات مرحله اول و مفهومی تر شدن این آزمون بودیم بطوری که تعداد سؤالات از حدود ۴۰ سؤال که هر ساله برگزار میشد به ۳۰ سؤال رسید و مدت زمان آن هم ۲۱۰دقیقه بود و آزمون نسبت به آزمون های پیشین خود سطح بالاتری داشت و این رویه البته با سؤالات دشوار و چالشی تر در دوره ۲۳ ادامه یافت؛ به طوری‌که دیگر (برخلاف گذشته) نمی‌توان گفت که با مطالعه کتب زیست دبیرستان می‌شود در این آزمون پذیرفته شد!
تقریبا ۱۰۰۰ نفر در مرحله اول المپیاد زیست شناسی پذیرفته می‌شوند، آزمون تستی و پنج گزینه‌ای است و هیچ‌وقت نمره کف‌قبولی [+] آزمون‌ها بصورت رسمی اعلام نمی‌شود اما با بررسی داده های آماری می‌توان گفت که دانش آموزان با نتیجه بیشتر از ۲۰ درصد در این آزمون به احتمال زیاد پذیرفته می‌شوند. از منابع لازم و ضروری این مرحله کتب عمومی مانند کمپبل است.

مرحله دوم
این آزمون بعد از دوره‌های اولیه خود در ۲۰ سال پیش که با ایجاد تغییراتی شکل خود را پیدا کرد و تمامی سؤالات آزمون تشریحی بود از هفدهمین دوره دچار تغییرات عمده شد که از مهمترین این تغییرات عمده ورود سؤالات صحیح غلط به آزمون‌های مرحله دوم المپیاد زیست‌شناسی بود؛ در دور‌ه‌های اخیر این روند ادامه دارد که بیشتر سؤالات در هر آزمون صحیح غلط و کوتاه پاسخ است و تعداد آن‌ها نزدیک به ۳۰ سؤال است.
البته گاهی سهم سؤالات صحیح‌غلط و کوتاه پاسخ متغیر است و تنها چیزی که آن هم از بیست و یکمین دوره تا به امروز تا حدی دست خوش تغییرات شده است سبک مفهومی تر سؤالات است.
در این آزمون ۴۰ نفر پذیرفته خواهند شد و هرچند هیچوقت کف آزمون ها مانند آزمون مرحله اول به صورت رسمی اعلام نمی‌شود اما طبق آمار دوره‌های اخیر کف این آزمون بین ۴۰ تا ۵۰ درصد تخمین زده می‌شود.

دوره تابستانی (۴۰ نفر)
دانش‌پژوهان قبول شده در مرحله دوم در یک دوره چند هفته‌ای در تابستان همان سال در دو بخش تئوری و عملی (آزمایشگاه) در موضوعات مختلف زیست‌شناسی آموزش می‌بینند و در نهایت با توجه به نمرات آزمون‌های میان دوره و پایان دوره به ۸ نفر برتر مدال طلا و به مابقی شرکت کنندگان مدال نقره و برنز اهدا می‌شود.
در شرایط کرونایی این دوره به صورت مجازی برگزار شده، اما در حالت عادی، تمام دانش‌آموزان قبول شده از سراسر کشور به صورت کاملاً رایگان در یکی از دانشگاه‌های تهران آموزش می‌بینند و اقامت می‌کنند و یک دوره‌ی علمی سراسر نشاط و رقابت را پشت سر می‌گذارند.

دوره طلا (۸ نفر)
دارندگان مدال طلا پس از دوره تابستانی در پاییز و زمستان در باشگاه دانش پژوهان جوان آموزش می‌بینند و پس از امتحانات انتخابی تیم، ۴ نفر از آنان به عنوان تیم ایران در المپیاد جهانی زیست‌شناسی که تابستان سال بعد برگزار می‌شود، اعزام خواهند شد.

در رابطه با منابع المپیاد زیست شناسی اولین و پایه‌ای ترین بخش مطالعه، بخش عمومی است که شامل کتاب کمپبل و دانشی پایه از ریاضی،‌ فیزیک و شیمی میشود این سطح برای موفقیت در مرحله اول کافی است.
منابع تخصصی در هر قلمرو زیست شناسی (بیوشیمی ،‌ سلولی مولکولی ،‌ ژنتیک ، تکامل و …) را در چند سطح بخش بندی کرده ایم:
سطح I : این سطح شامل کتاب‌هایی است که منابع اصلی هر بخش هستند و اولویت بسیار بالایی دارند. تقریباً تمام دانش‌پژوهان زیست این کتاب‌ها را تا انتهای دوران المپیادشان خوانده‌اند .
سطح II : شامل منابعی است که اولویت مطالعاتی کمتری از سطح I دارند اما همچنان مطالب مهم و خوبی را شامل می‌شوند. المپیادی‌های قوی‌تر بخش‌هایی یا تمام این منابع را می‌خوانند.
سطح III : شامل منابعی است که گاهی بسیار دشوارند و اولویت کمی دارند؛ اما المپیادی‌های حرفه‌ای برای به رخ کشیدن قدرت یا از روی علاقه‌ی سیری‌ناپذیر به المپیاد این بخش را می‌خوانند!

– خب شاید بپرسید کدام منابع برای قبولی مرحله اول یا دوم کافی است ؟!

هیچ منبع رسمی به جز کتب دبیرستان سالانه از طرف باشگاه دانش پژوهان برای المپیاد زیست معرفی نمی‌شود (یکی از شوخی‌های المپیادی باشگاه این است که با منابع رسمی معرفی شده، نمی‌توانید حتی پنج درصد سؤالات را هم پاسخ دهید!)،‌ در ضمن نحوه و کیفیت مطالعاتی هر فرد منحصر بفرد است و همچنین هر چه بیشتر بخوانید بهتر است،‌ اما منابع عمومی برای مرحله اول و منابع سطح I و تا مطالعه تا حدی سطح II می‌تواند کافی باشد، تا جایی که می‌توانید (کم یا زیاد) بخوانید و نگران نباشید و هیچ سقفی برای خود در نظر نگیرید!

کمپبل:
مهم‌ترین کتاب در طول دوران المپیادتان خواهد بود و باید چندین دفعه آن را در کنار مطالعه‌ی کتاب‌های دیگر مرور کنید، بهتر است جلدها را تا حد امکان به ترتیب بخوانید. البته می‌توانید در بار اولِ‌ مطالعه، بخش‌های حفظی‌تر مثل سیستماتیک را در آخر بخوانید. این کتاب یک کتاب پایه و عمومی است و باید قبل از بقیه منابع تخصصی خوانده شود و بعد در کنار مطالعه منابع تخصصی مرور این کتاب را انجام دهید .

دانش پایه ریاضی،‌ فیزیک و شیمی
در مسیر المپیاد زیست حتماً به بخش‌هایی از ریاضی‌،‌ فیزیک و شیمی نیاز پیدا خواهید کرد، همانطور که هرساله باشگاه دانش‌پژوهان جوان آن‌ها را در بخشنامه‌ی منابع المپیاد زیست شناسی معرفی کرده است:

🟢 بیوشیمی

• اصول و مبانی بیوشیمی لنینجر فصل‌های ۲ تا ۷ و ۱۳ تا ۱۶ [جلد اول]–[جلد دوم]
• استرایر فصل‌های ۲ و ۳ و ۷ تا ۱۱ و ۱۵ تا ۱۸ و ۲۲

هر دوی این کتاب‌ها خوب و قابل اعتماد هستند و مطالعه‌ی یکی از آن‌ها شما را از مطالعه‌ی دیگری تقریباً بی‌نیاز می‌کند. ‌اما در مورد انتخاب بین یکی از این دو، ‌کتاب لنینجر سؤالات بهتر و متن و ترتیب ارائه‌ی مطلب بهتری دارد و بهتر است آن را بخوانید. بعداً برای مرور می‌توانید مطالب متناظر را از کتاب استرایر مرور کنید.

🟢 سلولی مولکولی

• مبانی زیست‌شناسی سلولی (آلبرتس) [جلد اول]–[جلد دوم]
• زیست‌شناسی سلولی مولکولی (محمدحسین امیری) [لینک]

مطالب آلبرتس بسیار روان و کم چگالی! است، سریع مطالعه می‌شود؛ تقریباً تمام بخش‌های آن اهمیت یکسان دارند. کتاب دکتر امیری مطالب سخت‌تری دارد و نیازی نیست مطالب را حفظ کنید، بهتر است مفاهیم را استخراج و سؤالات خوبش را حل کنید. اگر مطالب بیوشیمی را خوب بخوانید بخش زیادی از این مبحث – سلولی مولکولی – پوشش داده می‌شود.

🟢 ژنتیک کلاسیک

•  ژنتیک از دیدگاه حل مساله (ساسان امینی) [لینک]
• ژنتیک کلاسیک (رضا شاه‌نظر) [لینک]
• الفبای ژنتیک (بهزاد خلیلیان)

هر سه این کتاب ها بسیار خوب و روان هستند و کتبی هستند که صرفا برای المپیاد تألیف شده‌اند‌،‌ کتاب ساسان امینی کمی قدیمی‌تر است و مطالب پیوستگی و ضریب خویشاوندی را توضیح نداده است، ‌انتخاب و اولویتی بین این سه کتاب وجود ندارد!

🟢 تکامل

کتابی در این سطح وجود ندارد،‌ مطالب مرتبط از کتاب کمپبل را خوب بلد باشید و حل سؤال کنید و تحلیل و تفکر بیشتر!

🟢 سیستماتیک جانوری و گیاهی

• سیستماتیک گیاهی (سیمپسون) فصل‌های ۲ تا ۶ [لینک]

این مطالب کاملاً حفظی است، خوب حفظش کنید!

🟢 گیاهی

🔹 آناتومی گیاهی

• زیست‌شناسی گیاهی رست فصل‌های ۳ تا ۷ و ۹ و ۱۲ و ۱۳
• زیست‌شناسی گیاهی ریون جلد ۳ همه فصل‌ها

هر دو کتاب‌های خوب و کاملی هستند اما ریون مطالب بیشتر و به‌روز‌تری دارد. پیشنهاد می‌شود هر دوی این کتاب‌ها را بخوانید اما اگر وقت کمی دارید، مطالعه‌ی هر کدام می‌تواند مفید باشد.

• زیست‌شناسی گیاهی (الهه علوی) [لینک]
• الفبای گیاه‌شناسی (محمدصادق پورجعفری) [لینک]

این دو کتاب، بسیار خلاصه و برای جمع بندی مفید هستند، کتاب خانوم الهه علوی به شدت توصیه می‌شود.

🔹 فیزیولوژی گیاهی

• فیزیولوژی گیاهی (تایز و زایگر) فصل‌های ۸ تا ۱۰  [جلد اول] – [جلد دوم]

این کتاب در مورد فیزیولوژی گیاهی است و فصل‌های گفته شده با فتوسنتز که مبحثی بسیار مهم و سؤال‌خیز است مرتبط هستند. در آزمون‌های مرحله یک و دو بارها از این بخش سؤال آمده، پس این بخش اولویت بالایی در مطالب گیاهی دارد.

🟢 فیزیولوژی

• فیزیولوژی پزشکی گایتون و هال – جلد ۱ [لینک] بخش غشاء، عصب، عضله، قلب، گردش خون، کلیه، تنفس

تمامی فصل‌های بخش غشاء، عصب، عضله و قلب مهم هستند (فصل‌های ۴ الی ۱۳)، بخش گردش خون کمی دشوارتر است و حجم بالایی هم دارد (فصل ۱۸ و ۲۲ تا ۲۴ اهمیت کمتری دارند و الویتشان کمتر است و فصل ۱۹ فوق العاده مهم است)، بخش کلیه هم مهم است (فصل ۳۲ اهمیت کمتری دارد) و بخش تنفس این کتاب کم حجم و ساده است، بهتر است تمام آن را بخوانید.
دقت کنید نام بیماری ها و دارو ها یا حفظ کردن اعداد کمکی به شما نخواهد کرد، مفاهیم را یاد بگیرید و فرمول های بخش گردش خون و کلیه را هم خوب درک کنید و آن ها را استخراج کنید (کل فرمول ها شاید به اندازه یک برگه‌ی A4 بشود). روابط بین پارامترها را بلد باشید (مثلاً ارتباط بازگشت وریدی با مقاومت یا …)، اما بهتر است فرمول‌های مربوط به gfr و کلیرانس کلیوی را حفظ باشید، دقت داشته باشید تحلیل نمودارها بسیار مفید است.

🟢 اکولوژی و رفتارشناسی

• الفبای اکولوژی جمعیت (کوشا پایداری) [لینک]

کتابی است که برای المپیاد تعریف شده و تمام فصل‌های آن مهم است.

• بوم شناسی (محمد کرام الدینی) [لینک]

بسیار ساده و آسان است شاید بشود در یک روز کل آن را خواند!

• مقدمه‌ای بر اکولوژی رفتار (کربز و دیویس)
• رفتارشناسی (محمد کرام الدینی) [لینک]

کتاب آقای کرام‌الدینی بسیار کم‌حجم است اما مطالب پایه‌ای و تعاریف اولیه را خوب شرح داده است. کتاب مقدمه‌ای بر اکولوژی رفتار کتابی است جامع و کامل و پر از نکات! این کتاب پر از مثال های گوناگون است حتی از جدول فصل ۱۴ این کتاب مستقیم در آزمون مرحله‌ی اول دوره ۲۰ المپیاد زیست‌شناسی سؤال آمده است. روش مناسب در مطالعه‌ی رفتارشناسی یادگیری تحلیل کردن است. قرار نیست بتوانید همه مثال‌ها را حفظ کنید و بخاطر داشته باشید، اما با یادگیری تحلیل رفتار جانوران و چرایی یک رفتار از پس هر حل سؤال برمی‌آیید. کتاب روان و ساده است و اصلاً دشوار نیست.

🟠 بیوشیمی

• اصول بیوشیمی لنینجر فصل‌های ۸ تا ۱۲ و ۱۷ و ۱۹ [جلد اول] – [جلد دوم]
• استرایر فصل‌های ۴ تا ۶ و ۱۲ تا ۱۴ و ۱۸ تا ۲۰ و ۲۲

فصل ۹ لنینجر در بین این فصل‌ها مهم‌تر است و اگر استرایر را انتخاب کرده‌اید فصل‌های متناظر با لنینجر را ادامه دهید. این فصل‌ها مطالب حفظی زیادی دارند ولی خود را درگیر آن‌ها نکنید و بیشتر روی مفاهیم توجه کنید.

• مبانی کنترل متابولیسم فصل‌های ۱ تا ۵

کتابی است که برای المپیاد تعریف شده و برای تکمیل بخش متابولیسم خوب است.

🟠 سلولی و مولکولی

سؤالات کتاب the cell problem book را حل کنید.

🟠 ژنتیک کلاسیک و آمار زیستی

• مفاهیم و مسائل ژنتیک (ولنیتز) فصل‌های ۱ تا ۵ و ۱۳ تا ۱۵

برای مسائل پیچیده‌تر و سخت‌تر به کمک می‌آید و مسائلی دشوار و پیچیده دارد. از سه منبع گفته شده در سطح I  اگر در حل سؤال مشکل داشتید در کتاب دیگر پیدا کرده و مطالعه کنید.

• مبانی آمار زیستی (رضا شاه‌نظر) فصل‌های ۱ تا ۷ [لینک]

کتابی است که برای المپیاد تعریف شده و مطالب کاملی دارد، فصل ۸ اهمیت کمتری دارد، تست های t و z و غربالگری بسیار مهم هستند و مفاهیم آن‌ها را به خوبی بلد باشید. نیازی به حفظ جداول و فرمول‌ها ندارید (در خود سؤال به شما داده می‌شود) اما حل تمرین و استفاده از جدول باعث افزایش مهارت شما می‌شود.

🟠 تکامل

• کتاب Evolution – Carl T Bergstrom  فصل‌های ۳ و ۶ تا ۸ و ۱۴

این کتاب در اصل باید در منابع سطح III باشد اما به دلیل نبودن منابع فارسی، این چند فصل مهم‌تر کتاب را در این بخش بخوانید.

🟠 سیستماتیک گیاهی و جانوری

• جانورشناسی هیکمن فصل‌های ۱۲ تا ۱۳

در دوره تابستانه در بخش تئوری و آزمایشگاه می‌تواند کمک کننده باشد. حفظ برخی گونه‌ها و گروه‌های ناشناخته مهم نیست و بخش بندپایان کمی پراهمیت‌تر است.

🟠 گیاهی

• ریخت شناسی و تشریح گیاهی (فیروزه چلبیان)
• گیاه‌شناسی برای المپیاد (مجید علی نوری)
• فیزیولوژی گیاهی تایز و زایگر فصل‌های ۳ تا ۷ [جلد اول] – [جلد دوم]

این کتب نسبت به کتب سطح یک اهمیت کمتری دارند، مطالعه برش‌ها و توضیحات کتاب خانوم چلبیان خالی از لطف نیست و اهمیت بالاتری دارد.

🟠 فیزیولوژی

• فیزیولوژی برن و لوی بخش گردش خون، تنفس و کلیه [لینک]

بخش گردش خون این کتاب نسبت به گایتون قابل فهم‌تر و ساده‌تر است؛ پس دوستانی که با گردش خون گایتون مشکل دارند می‌توانند این بخش را مطالعه کنند. بخش تنفس این کتاب نمودارها و توضیحاتی دارد که در گایتون تقریباً به آنها اشاره‌ای نشده و بسیار مهم هستند، بخش کلیه‌ی این کتاب هم نمودار‌های جذاب و توضیحات خوبی دارد.

• مبانی فیزیولوژی جانوری فصل‌های ۶ و ۸ تا ۱۴ [جلد اول] – [جلد دوم]

نمودارها، توضیحات، خلاصه‌ها و نمونه‌های بسیار خوبی دارد.

• مبانی فیزیولوژی (دکتر پایداری و پورنبی) بخش ایمنی و هورمون [جلد اول] – [جلد دوم] – [جلد سوم]

مطالب این دو فصل از کتاب و سؤالاتش می‌تواند مکمل بسیار عالی و بالابرنده‌ی مطالب کمپبل باشد.

🟠 اکولوژی و رفتارشناسی

• اکولوژی کربس

کتابی است که توضیحات بخش جمعیت آن بسیار مفید است و در دوره‌ی تابستانه کمک کننده است.

🟣 بیوشیمی

• هر دو کتاب لنینجر [۱ و ۲] و استرایر را بخوانید.
• بیوشیمی دولین

کتابی است دانشگاهی و بسیار جامع و کامل، بخش مولکولی آن دید بسیار خوبی به شما می‌دهد؛ همچنین case learn های خوبی در کتاب آمده است.

• Biochemistry by Donald Voet, Judith G. Voet

کتابی است سطح بالا و خوش‌تیپ!

🟣 سلولی و مولکولی

• سلولی لودیش

تورق و مشاهده تصویرسازی‌های آن و بخش آپوپتوز کمک کننده است.

• Molecular Biology by Robert F. Weaver

نمودار‌ها، تصاویر و ورق زدن آن لذت‌بخش است.

• مقدمه‌ای بر آنالیز ژنتیک (گریفیث)

گاهی بخش‌هایی از آن در دوره‌ی تابستانه به کمک شما می‌آید.

🟣 ژنتیک کلاسیک و آمار

• مبانی آمار زیستی (رضا شاه‌نظر) [لینک]

فصل ۸ روش‌هایی دارد که شاید تا پایان دوران المپیاد خود در هیچ سؤالی آن‌ها را نبینید!

• مقدمه‌ای بر آنالیز ژنتیک (گریفیث)

بخش‌هایی از آن ممکن است در دوره‌ی تابستانه به کمک شما بیاید.

• مبانی و مسائل ژنتیک (استنسفیلد)

بخش پیوستگی آن مطالب خوبی دارد.

🟣 تکامل

• Evolution by Carl T Bergstrom

فصل‌های ۵ و ۹ و ۱۶ و ۱۸ علاوه بر فصل‌هایی که قبلاً گفته شده مهم هستند.

🟣 سیستماتیک

منبعی لازم نیست 😊

🟣 گیاهی

• Plant Anatomy by Crang, Richard, Lyons-Sobaski, Sheila, Wise, Robert

تصاویر بسیار عالی و مثال‌زدنی دارد، ورق‌زدن آن خالی از لطف نیست.

🟣  فیزیولوژی

• فیزیولوژی بورون
• فیزیولوژی گانونگ

بخش‌های متناظر با فیزیولوژی گایتون و برن و لوی که معرفی شد را بخوانید.

• فیزیولوژی گایتون جلد دوم [لینک]

بخش هورمون‌ها و گوارش جلد دوم گایتون اهمیت بالاتری دارد، همچنین از جلد یک بخش خون و ایمنی را کامل بخوانید.

• مبانی فیزیولوژی (کوشا پایداری و محمدحسین پورنبی) [جلد اول] – [جلد دوم] – [جلد سوم]

این کتاب سؤالات بسیار خوبی دارد و برای المپیاد تألیف شده اما جلد اول اولویت پایین‌تری دارد.

• Animal physiology by Wyse , Hill , Anderson

مطالب کتاب هیل کامل‌تر از مویز است، شکل‌ها و نمودارهای عالی و مثال زدنی در آن دیده می‌شود.

• Principles of neural science by Kandel

کتابی است که در زمینه‌ی نوروفیزیولوژی مطالب را کامل می‌کند، فصل‌های ۷ تا ۱۰ اهمیت بالایی دارند.

🟣 اکولوژی و رفتارشناسی

• مقدمه‌ای بر رفتارشناسی (اوبری منینگ) [لینک]

مطالب پیچیده‌تر از کتاب مقدمه‌ای بر اکولوژی رفتار دارد.

• introduction to Population Ecology by Larry L. Rockwood

توضیحات محاسباتی و کامل‌تری از کتاب الفبای اکولوژی دارد. فصل‌های ۱ تا ۶ اهمیت بالاتری دارد.

یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها در المپیاد، یادگیری نحوه‌ی مطالعه‌ی منابع است. حل سؤال یکی از مهم‌ترین کارهایی است که به دید درست شما در مطالعه جهت می‌دهد و به اندازه خود مطالعه اهمیت دارد یا گاهی مهم‌تر از آن است! پس این بخش را جدی بگیرید که المپیاد هنر حل مساله است.

🔵 سؤالات کشوری

• مرحله اول المپیاد ایران

این آزمون‌ها به دو صورت آماده شده است، در تمام مسیر المپیاد می‌توانید از سؤالات طبقه‌بندی شده [نردبان المپیاد زیست‌شناسی] استفاده کنید. همچنین اگر یک بار کتاب نردبان را به طور کامل حل کرده‌اید، می‌توانید از کتاب‌هایی که به صورت دوره‌ای آزمون‌های مرحله‌ی اول را آورده و پاسخ داده‌اند [جلد اول] – [جلد دوم] – [جلد سوم] استفاده کنید.

در حل پنج دوره‌ی آخر، سعی کنید از خودتان امتحان جدی (زمان‌دار و بدون وقفه در آزمون) بگیرید! حتی در نوع نشستن و وسایل و خوراکی‌ها هم فضای امتحان را شبیه سازی کنید. دوره‌های ابتدایی آسان‌تر هستند و برای شروع خوبند، اگر به آن‌ها راحت پاسخ دادید، مغرور نشوید.

• مرحله دوم المپیاد ایران [جلد اول] – [جلد دوم]

این آزمون‌ها هم بسیار مهم هستند و برای پنج دوره‌ی آخر مثل مرحله اول‌ها رفتار کنید. دوره‌های ابتدایی سؤالات تشریحی و ایده‌دار بسیار خوبی دارند، می‌توانید چندتای آن‌ها را قبل از آزمون مرحله‌ی اول هم حل کنید.

🔵 سؤالات جهانی [۲۰۱۴-۲۰۱۵]

شاید قبل از اینکه شروع به حل کردنشان بکنید، فکر کنید بسیار دشوار یا عجیب غریب باشند، اما اینگونه نیستند. دوره‌های اخیر به صورت صحیح غلط شده‌اند و شباهت بسیار بالایی به آزمون مرحله‌ی دوم المپیاد ایران دارند (بهتر است بگوییم آزمون مرحله دوم بیشتر شبیه جهانی شده است! اما به هرحال شبیه شدن این دو آزمون را به فال نیک می‌گیریم!)

سؤالات سال‌های قبل‌تر به صورت تستی و تشریحی‌اند که بعضا دارای ایده‌های خوبی هستند. اگر به اندازه‌ی کافی وقت دارید بهتر است حتی دوره‌های تستی و تشریحی سالیان گذشته را هم حل کنید، ولی اگر وقت کمی دارید به حل سؤال از چند سال اخیر بسنده کنید.

🔵 سؤالات کتب مرجع

کتاب‌های کمپبل، لنینجر، The cell problem book، مبانی فیزیولوژی، امیری، آلبرتس، الهه علوی و .. دارای سؤالات تخصصی سطح بالایی هستند و حل کردن آن ها می‌تواند بعد از مطالعه‌ی مطالب تخصصی همان بخش بسیار مفید و کمک کننده باشد. البته سؤالات کمپبل ساده و آموزنده هستند و تخصصی نیست اما برای شروع و در صورت وجود وقت زیاد می‌تواند مفید باشد.

🔵 المپیادهای آزمایشی [سایت گچ‌سفید]

بهتر است در دوران المپیادتان در یک سری المپیاد آزمایشی شرکت کنید و دانش خود را در رقابت با دیگر بسنجید و سؤالاتشان را تحلیل کنید. برای آزمون‌های آزمایشی توجه به دو نکته ضروری است:

اول اینکه خیلی درگیر رتبه نباشید؛ موارد بسیار زیادی از رتبه‌های ضعیف آزمون‌های آزمایشی بوده که الآن مدال‌دار هستند و همچنین رتبه‌های خوب که مدال نگرفته‌اند!

دوم اینکه در انتخاب آزمون آزمایشی دقت کنید و از کیفیت آن مطمئن شوید. آیریسک از سال ۱۳۸۶ المپیادهای آزمایشی را به صورت حضوری و مجازی در سراسر کشور برگزار می‌کند که هر سال جمعی از مدال‌آوران و مدرسین مطرح کشوری در طراحی سؤالات آن نقش داشته‌اند.

🔴 آرشیو المپیادهای آزمایشی

تحلیل آزمون‌های آزمایشی سال‌های گذشته اگر فایل یا کتاب آن‌ها دردسترس است و کیفیت بالایی دارند، می‌تواند بسیار مفید باشد. گاهی این آزمون‌ها مبحثی و گاه جامع هستند و در بیشتر موارد  سخت تر از مرحله‌ی اول طرح شده‌اند! خیالتان راحت است که رقابتی وجود ندارد و می‌توانید بدون اضطراب در آن‌ها شرکت کنید.

آرشیو قدیمی‌ترین المپیادهای آزمایشی ایران در آیریسک و سایت گچ‌سفید موجود است؛ همچنین چکیده‌ای از سؤالات آزمون‌های گذشته‌ی آیریسک در کتاب ساعت‌ها با المپیاد زیست‌شناسی [لینک] در اختیار شما قرار داده شده است.

🔴 المپیادهای دیگر کشورها

بعضی از المپیادهای کشورهای دیگر سطح خوبی دارد. مثلاً تا امروز المپیادهای کانادا [جلد اول – دوم] ترجمه شده و می‌توانید اگر پایه‌ی هشتم یا نهم هستید آن را حل کنید و به صورت جدی با المپیاد آشنا شوید؛ اما به صورت کلی آزمون‌های کشورهای آمریکا، هند، نیوزلند، هنگ کنگ و استرالیا سطح خوب و قابل قبولی دارند و بهتر است آن‌ها را حل کنید.

🔴 آزمون‌های طلاها

این آزمون‌ها اکثراً بسیار دشوارند، حتی گاهی اوقات برگزار یا تصحیح نشده‌اند! یا پاسخ نامه برای آن‌ها آماده نشده است! اما اگر با معلم پیش می‌روید و می‌توانید اشکالات خود را در کلاس برطرف کنید یا آزمون‌هایی را در اختیار دارید که پاسخنامه دارند و فایل باکیفیت آن‌ها تهیه شده است، بررسی سؤالاتش خالی از لطف نیست.

گردآوری و به‌روزرسانی:

• محسن گلکار پروین
• ابوالفضل جوهری
• مرتضی خلینا