تاریخچه المپیاد شیمی

اولین دوره‌ی المپیاد شیمی در کشور چک‌واسلواکی در سال ۱۹۶۸ میلادی برگزار شد. ۲۱ سال بعد، در سال ۱۳۷۰ اولین دوره المپیاد شیمی  در ایران به صورت  یک مرحله‌ای و با ۱۵ سؤال تشریحی برگزار شد. دوره­‌ی دوم شامل ۶۰ پرسش چهارگزینه­‌ای و ۶ مسئله­‌ی ­تشریحی، در سال ۱۳۷۱ برگزار شد و با استقبال دانش‌آموزان، این المپیاد از دوره­ هشتم به بعد به صورت دو مرحله­‌ای برگزار می‌شود. تا دوره بیست و یکم، مرحله­‌ی اول شامل ۶۰ پرسش چهارگزینه­‌ای و مرحله­‌ی دوم شامل ۴۹ پرسش چهارگزینه­‌ای و ۷ تا ۱۰ مسأله­ تشریحی بود.

از دوره بیست و دوم با تغییر ساختار باشگاه دانش‌پژوهان جوان، المپیاد شیمی نیز با تغییراتی همراه بود و پس از بی‌نظمی‌ها و تغییرات گوناگون، از دوره بیست‌ و پنجم علاوه بر افزایش منابع مرحله‌ی اول و دوم، تعداد سوالات و زمان آن نیز به ثبات نسبی رسیده است تا این المپیاد پرطرفدار در میان دانش‌آموزان، بتواند یک محک فوق‌العاده برای دانش شیمی آنها باشد.

اهداف المپیاد شیمی

• شناسایی دانش آموزان مستعد در بخش‌های مختلف شیمی و حمایت از آنان در جهت شکوفایی
• بررسی سطح علمی شیمی در ایران و مقایسه‌ی آن با سایر کشورها
• ایجاد نشاط علمی و فضای مثبت رقابتی با حضور دانش آموزان علاقه‌مند
• ایجاد تحول و پویایی در دانش آموزان کوشا و دبیران با انگیزه
• تقویت قدرت استدلال، تفکر و حل مساله در دانش آموزان
• افزایش اعتماد به نفس دانش آموزان که آینده جامعه دانشگاهی کشور خواهند بود
• آمادگی بیشتر دانش آموزان از جهت میزان مطالعه و استدلال تجربی در رشته‌های مرتبط با شیمی در دانشگاه

مراحل المپیاد شیمی در ایران

همچون المپیادهای دیگر، المپیاد شیمی هم در مراحل گوناگون برگزار می‌شود توضیحات بیشتر درباره‌ی المپیادهای علمی و مراحل برگزاری را از اینجا [+] بخوانید. در ادامه به نوع سوالات هر مرحله از المپیاد شیمی پرداخته می‌شود.

مرحله اول

سوالات این آزمون در سال های مختلف تغییراتی داشته است اما به طور متوسط شامل ۵۰ سوال تستی است. برای قبولی در این مرحله تسلط به کتب شیمی دبیرستان و مباحث شیمی عمومی ضروری است. در این آزمون بین ۵ تا ۱۰ درصد شرکت‌‌کنندگان پذیرفته می‌شوند که در سال‌های مختلف حدود ۱۰۰۰ نفر بوده است.

مرحله دوم

در اردیبهشت ماه هر سال آزمون مرحله دوم برگزار می شود. پیش‌تر سؤالات مرحله دوم به صورت تستی و تشریحی برگزار می‌شد اما در سال‌های اخیر، مرحله‌ی دوم نیز هماهنند مرحله‌ی اول فقط شامل سؤالات تستی بوده است. تسلط کامل بر مباحث درسی و شیمی عمومی و همچنین قدرت حل سوالات تحلیلی و محاسباتی در زمان مناسب برای این مرحله لازم است. در این آزمون حدود ۴۰ نفر پذیرفته می‌شوند.

مرحله سوم (دوره‌ی تابستانی)

دانش آموزان قبول شده در مرحله دوم در یک دوره ۶ تا ۸ هفته‌ای در تابستان همان سال در دو بخش تئوری و عملی در موضوعات مختلف شیمی آموزش می‌بینند. هدف این است که در این دوره دانش‌پژوهان با مباحث مقدماتی شیمی آلی، شیمی تجزیه، شیمی فیزیک و شیمی معدنی آشنا شوند و همچنین بتوانند آزمایش‌های شیمی عمومی را انجام دهند. در نهایت با توجه به نمرات آزمون‌های میان دوره و پایان دوره به ۸ نفر برتر مدال طلا و به مابقی شرکت کنندگان مدال‌های نقره و برنز اهدا می‌شود. دوره‌ی تابستانی معمولاً به صورت متمرکز و حضوری در یکی از دانشگاه‌های تهران برگزار می‌شود و هیچ هزینه‌ای برای دانش‌آموزان ندارد.

مرحله چهارم

دارندگان مدال طلا به مدت ۳ تا ۶ ماه در باشگاه دانش پژوهان جوان آموزش می‌بینند و پس از امتحانات انتخابی تیم، ۴ نفر از آنان به عنوان تیم ایران در المپیاد جهانی شیمی اعزام خواهند شد.

مرحله پنجم (مسابقات جهانی)

در تابستان سال بعد، تیم چهار نفره‌ی ایران به مسابقات جهانی اعزام شده و با دیگر کشورها به رقابت می‌پردازد.

منابع المپیاد شیمی از مقدمات تا مدال کشوری

منابع المپیاد شیمی به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. منابع درسی
2. منابع مطالعاتی و آموزشی
3. منابع حل مساله

دسته‌ی اول شامل کتاب‌های دوره‌ی دبیرستان یا کتاب‌های شیمی عمومی است که به طور کلی و پایه‌ای مباحث ساختار اتم، خواص تناوبی، پیوندهای یونی و کووالانسی، شیمی آلی، استوکیومتری، ترمودینامیک، محلول‌ها، سینتیک، تعادل، اسید و باز و الکتروشیمی را در بر می‌گیرد. برای المپیادی شدن، مطالعه‌ی دقیق این مباحث ضروری است.

در دسته‌ی دوم، شما با هر یک از مباحث شیمیایی بیشتر آشنا شده و مطالب تخصصی آن بخش را نیز فرا می‌گیرید. مطالعه‌ی این منابع برای موفقیت در مرحله‌ی دوم و بهتر شدن رنگ مدال در دوره‌ی تابستانی از واجبات است.

سومین دسته، مسائل گوناگون از منابع معتبر هستند که باید با دقت و حوصله‌ی فراوان بررسی شوند. در حل مسائل المپیاد شیمی به خصوص در مرحله‌ی اول و دوم، سرعت عمل و تمرکز کافی نیاز است و این توانایی به جز با حل سؤالات فراوان به دست نمی‌آید. بنابراین اگر منابع خوبی را مطالعه کرده‌اید، اما از حل سؤالات زیاد غافل شده‌اید، حتماً زودتر به سراغ کتاب‌های این دسته بروید.

توجه: از بین کتاب‌های متنوعی که موضوع یکسان دارند، هر کدام را دوست دارید انتخاب کنید! فرق چندانی بین کتاب‌های معتبر نیست 🙂

• شیمی عمومی / سیلبربرگ / انتشارات نوپردازان
• شیمی عمومی / پتروچی (در دست ترجمه)

مقدماتی:

• الفبای ساختار اتم، ترکیبات یونی و مولکولی / مجید اکبری / انتشارات دانش‌پژوهان جوان
• محلول‌ها و ترمودینامیک شیمیایی / مهران آقایی / انتشارات فاطمی
• اصول شیمی تجزیه و روش حل مسائل آن / شاپورگان و همکاران / انتشارات فاطمی

پیشرفته:

• شیمی آلی
  • سولومونز
  • ولهارد
  • مک‌موری
  • . . .
• شیمی تجزیه
  • هریس
  • کریستین
  • اسکوگ‌وست
  • . . .
• شیمی‌فیزیک
  • اتکینز
  • لواین
  • آلبرتی
  • . . .
• شیمی معدنی
  • هاوسکرافت
  • کاتن
  • هیویی
  • . . .

کتاب‌های موضوعی:

• نردبان المپیاد شیمی؛ ساختار اتم و خواص تناوبی / رضا کریمی، دانیال حسینی / انتشارات گچ
• نردبان المپیاد شیمی؛ استوکیومتری و محلول‌ها / محمدرضا مسکاران، علی‌اکبر کوچک‌زاده / انتشارات گچ
• نردبان المپیاد شیمی؛ پیوندهای یونی و کووالانسی / رضا کریمی، دانیال حسینی / انتشارات گچ
• نردبان المپیاد شیمی؛ شیمی آلی / امیر عباسی / انتشارات گچ
• نردبان المپیاد شیمی؛ ترمودینامیک و سینتیک / / انتشارات گچ

کتاب‌های جامع:

• المپیادهای شیمی آمریکا (آزمون‌های منطقه‌ای) / مریم دهقان و همکاران / انتشارات گچ
• المپیادهای شیمی آمریکا (آزمون‌های ملی) / مریم دهقان و همکاران / انتشارات گچ
• المپیادهای شیمی بلاروس / رضا کریمی و همکاران / انتشارات گچ
• گنجینه سؤالات شیمی عمومی (پتروچی، چنگ، زامدال) / پدرام حاج‌اسمعیلی، امین یوسفی / انتشارات گچ
• ساعت‌ها با المپیاد شیمی (جلد ۱) / مرتضی خلینا و همکاران / انتشارات گچ
• ساعت‌ها با المپیاد شیمی (جلد ۲) / رضا کریمی و همکاران / انتشارات گچ
• المپیادهای شیمی کمبریج / رضا کریمی – مهدی قربانی / انتشارات گچ
• المپیادهای شیمی استرالیا / مریم دهقان – رضا کریمی – مهدی قربانی / انتشارات گچ
• المپیادهای شیمی بریتانیا / رضا کریمی – مهدی قربانی / انتشارات گچ
• المپیادهای شیمی هند / پوریا اطمینان و همکاران / انتشارات گچ
• مسئله‌های پیکارجوی المپیاد شیمی / سیدحیدر مروج، پیام افتخار جهرمی / انتشارات فاطمی
• کارگاه حل مسأله المپیاد شیمی / محمد اسداللهی / انتشارات دانش پژوهان جوان
• چگونه مسایل شیمی را حل کنیم؟ / رابرت اس. بویکس / انتشارات فاطمی
• راهنمای چگونه مسایل شیمی را حل کنیم؟ / مهدی توکل، محدثه محمدی / انتشارات فاطمی