آن چه در پی می آید بحث هایی درباره‌ی المپیادهای علمی و فرهنگی ایران است که دیدگاه نویسنده را مشخص منعکس می‌کند و لزوما و تماما مورد تایید آیریسک نیست. اما از آنجا که دارای نکته‌های مفید فراوان است، در اینجا منتشر می‌شود.
مخاطب متن های حاضر کلیه‌ی علاقه مندان حوزه‌ی المپیاد، دانش آموزان، مدرسان و مسئولین است. خطاب خاص این نوشته ها از سویی با وزیر محترم آموزش و پرورش هم هست. اما پیش از هر چیز تلاش بر این است که باب گفت و گو در این باره باز شود. البته بحث به المپیاد تخصصی خودم محدود نخواهد ماند و به حوزه های دیگر هم سرایت خواهد کرد.
نگاهی به وضعیت فعلی تنها المپیاد حوزه ی علوم انسانی در ایران:
اگر به المپیادهای علمی دیگر و هم چنین به اساس تأسیس المپیادها در سراسر دنیا توجه کنیم می‌بینیم که هدف اصلی همواره توجه به امور خلاقه و ایجاد زمینه برای خودنمایی دانش آموزان باهوش در زمینه ای غیر از زمینه تنگ کتاب‌های درسی و کلیشه‌های معمول بوده است. اما با نگاهی هرچند گذرا به محتوا و شیوه‌ی برگزاری تنها المپیاد علوم انسانی در ایران متوجه می شویم که در این زمینه اهداف فوق به هیچ وجه (تأکید می کنم به هیچ وجه) برآورده نشده‌اند این به آن معنا نیست که برگزاری المپیادهای ادبی دراین بیست و چند سال هیچ دست آوردی نداشته است، بلکه تنها به این معناست که علی رغم تحصیل دست آوردهای فرعی بسیار، المپیادها در رسیدن به اهداف اصلی شان به خصوص در حوزه علوم انسانی ناموفق بوده‌اند.
پاره ای از دست آوردهای المپیاد ادبی در سال های اخیر
الف) تمرکز زدایی از کنکور و منحرف کردن اذهان از کنکور سراسری و حاشیه های آن، به حوزه ی المپیاد
ب) ایجاد زمینه برای حضور و تدریس صداهای (افراد و اساتید) حاشیه ای (منزوی و بازنشسته یا اخراجی ) هر چند به صورت بسیار محدود و فقط در مرحله ی سوم (یعنی فقط برای چهل نفر از دانش آموزان)
ج) ایجاد زمینه برای توجه به حوزه های مغفول ادبیات(ادبیات معاصر، نقد ادبی، ادبیات تطبیقی، فلسفه ی ادبیات، نظریه ادبی، ادبیات داستانی و….) هرچند به صورت بسیار محدود و فقط در مرحله ی سوم
پاره ای از مشکلات و کمبودهای المپیاد ادبی
۱. منحصر ماندن مواد امتحانات به حوزه‌ی ادبیات کلاسیک فارسی در مراحل اول و دوم آزمون (در مراحل اول و دوم، مخاطبان قریب به بیست هزار نفر در هرسال هستند، حال آنکه در مرحله سوم تنها چهل دانش پژوه حضور دارند.)
۲. عدم توجه به مسایل میان رشته ای و تدریس مسایل ادبی به شیوه ای که از قرن شش تا به حال نا متغیر مانده است. (ممکن است یک دانش آموز مدال طلای المپیاد ادبی را بگیرد اما هرگز اسم “کانت” را نشنود. نیز ممکن است دکترای ادبیات فارسی بگیرد و در دانشگاه تهران استاد شود ولی هرگز اسم کانت را نشنود. درباره‌ی سوسور و چامسکی و بارت و فوکو و … و حتا ابن سینا و ابن عربی و ملاصدرا و مطهری و سروش و … هم وضع چندان بهتر از این نیست).
۳. غیاب “کامل” هرگونه بحث تحلیلی و خلاق و توجه غیرعادی و پیشامدرن به افزایش محفوظات دانش آموز. هر سال باشگاه دانش پژوهان جوان به عنوان متولی برگزاری المپیادهای علمی ایران منابع برای مطلعه ی شرکت کنندگان اعلام می کند و از آن ها امتحانی “تستی” برگزار می کند. نگاهی گذرا به این منابع می تواند وضعیت “اسفناک” موجود را حتی برای غیر متخصصین هم به خوبی بازتاب دهد. در زمینه‌ی شیوه‌ی آموزش علوم انسانی به خصوص ادبیات فارسی ما در ایران نیازمند یک “انقلاب” هستیم و می‌توانیم این انقلاب را از المپیاد ادبی شروع کنیم.
۴. غیر کاربردی بودن تمام مباحث مطرح شده در تقریبا تمام ادوار. متأسفانه تدریس سنتی “علوم ادبی” در ایران و به طریق اولی در المپیادهای ادبی ایران اهالی/نخبگان این رشته ها را به انزوایی مرگبار کشانده است. از یک مدال آور المپیاد ادبی حتی در صورت ادامه‌ى تحصیل تا مقطع دکترى ادبیات در دانشگاه هاى تهران کاری جز تدریس همین مطالب در دانشگاه ها بر نمی‌آید. در صورتی که یک نخبه‌ى ادبی قاعدتا باید بتواند از دانش ادبى خودش در زمینه‌های مختلف علوم انسانى درجامعه استفاده کند. این استفاده می تواند طیف وسیعى ازحوزه ها (از اصلاح ساختار فرهنگستان ها تا فعالیت در زمینه ی روزنامه نگاری) را دربر بگیرد.
۵. قطع رابطه ی کامل با علوم انسانی در بقیه‌ی دنیا. یکی از اولین چیزهایی که در اولین مواجهه با “المپیاد” ادبی برای اهالی المپیاد مطرح می شود این است که چرا این المپیاد مرحله ی جهانی ندارد و متأسفانه به نظر دست اندر کاران این المپیاد هم بسیار طبیعی است که علوم انسانی به ویژ ادبیات چون “محلی”، “قراردادی” و “نسبی” است ” نمی تواند” اساسا مسابقات جهانی داشته باشد. متأسفانه این عقاید تا حد زیادی دربین دست اندرکاران المپیادهای علمی ایران (که همه در دانشگاه های ایران در دهه های شصت و هفتاد درس خوانده اند و خود محصول نظام آموزشی فعلی هستند) بسیار رایج است؛ در صورتی که هیچ مبنایی ندارد: اولا رشته هایی مثل «منطق» از غیرقراردادی ترین و قطعی ترین بخش های دانش بشر هستند وبه راحتی می توانند در مقیاس های جهانی مورد بررسی قرار بگیرند کما اینکه منطق سمبولیک در المپیاد ریاضی مورد بحث قرار می گیرد. ثانیا رشته های مثل زبان شناسی و اقتصاد امروزه به گواهی متخصصان داخلی و خارجی جزو علوم سخت محسوب می شوند و به معنای سنتی کلمه “علوم انسانی” نیستند.
لذا نه تنها ما می توانیم با حفظ تمام اعتقادات مذهبی فعلی مان در مسابقات جهانی زبان شناسی و… ( که دست اندر کاران فعلی حتی از وجود آنها نامطلع هستند) شرکت کنیم و دانش آموزانمان را سفرای صلح جمهوی اسلامی کنیم، بل می توانیم در بعضی از زمینه ها پیشگام و میزبان مسابقات و کنفرانس ها باشیم و با پوشش خوب آن در رسانه ها ارتباطمان را با حفظ مواضع بومی با دنیا گسترش دهیم
شهریار خسروی
مدال طلای المپیاد ادبی سال ۱۳۸۵
عضو جامعه‌ی فرهنگی دانشجویان دانشگاه تهران
عضو شورای مرکزی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران
