آزمون مرحله اول سی‌و‌یکمین المپیاد شیمی، امروز صبح ساعت ۹ برگزار شد. در سالی که همه‌گیری کرونا و غیرحضوری بودن آموزش‌ها از یک سو و تغییرات اساسی در ساختار سمپاد و باشگاه دانش‌پژوهان جوان از سوی دیگر، برگزاری آزمون‌ها را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده بود. طی اطلاعیه‌ای که چند روز قبل منتشر شد [+] دانش‌پژوهان منتظر بودند با یک آزمون ۲۵ سؤالی روبه‌رو شوند که بتوان در زمان ۴۰ دقیقه به آن پاسخ داد. این زمان و این تعداد سؤال، هر دو برای رشته‌ی گسترده‌ی شیمی عجیب بود و همگی منتظر یک آزمون خاص بودیم.
از نکات مثبت المپیاد شیمی امسال به طرح سؤالات جدید، دوری از نکات صرفاً حفظی و نگاهِ بیشتر به سؤالات تحلیلی و قدرت حل مسأله‌ی دانش‌آموزان می‌توان اشاره کرد. موضوعی که در یکی دو سال گذشته گاه باعث اعتراض فعالان آموزش و مدال‌آوران این رشته شده بود تا جایی که در برخی از دوره‌ها، تعداد زیادی از سؤالات به طور دقیق از کتاب‌های شیمی عمومی (بدون حتی یک تغییر) انتخاب شده بودند و خوشبختانه این مورد را به ندرت در آزمون امروز دیدیم. این نکات مثبت که جای تشکر فراوان دارد، حداقل‌هایی است که هر دانش‌آموز از یک رقابت ملی انتظار دارد و باید همواره در طول برگزاری آزمون‌های کشوری رعایت شوند.
با توجه به نمودار بالا و نگاه کامل به سؤالات، چند نکته در مورد محتوای آزمون امروز وجود دارد که باید در نظر داشت:
🔹 پراکندگی سؤالات به هیچ وجه ارزیابی مناسبی از دانش شیمی عمومی دانش‌آموزان ارایه نمی‌دهد، موضوعات مهمی مانند ترمودینامیک، گازها، سینتیک، تعادل و حتی پیوندها (که گاه تا ۲۰ درصد یک آزمون المپیاد در کشورهای گوناگون را تشکیل داده است) در المپیاد دوره ۳۱ کاملاً از نظر جا مانده‌اند.
🔸 زمان پاسخگویی به سؤالات اصلاً با محتوا و دشواری سؤالات همخوانی ندارد، به تجربه‌ی من برای حل و بررسی این سؤالات حدود ۸۰ دقیقه (دو برابر زمان فعلی) نیاز است.
🔹 سطح سؤالات با منابع اعلام شده همخوانی ندارد، امسال شیمی عمومی از منابع مرحله اول حذف شد، اما سؤالاتی مانند ۱۰، ۱۱، ۲۰ و ۲۲ از دفترچه‌ی کد ۱ را نمی‌توان با دانشِ دبیرستانی پاسخ داد.
🔸 سؤالاتی مانند ۱۱، ۱۳، ۱۵ و ۱۶ از دفترچه‌ی کد ۱ را به هیچ‌وجه نمی‌توان در یک آزمونِ رقابتی با این زمان اندک پاسخ داد و به نظر می‌رسد برای آن طرح شده‌اند که دانش‌آموزان یا از آن عبور کنند، یا در باتلاقِ آن گیر کنند.
و اما مشکلات اجراییِ آزمون
البته واضح و مبرهن است که پس از حدود چهار دهه برگزاری المپیادهای علمی در ایران، مسئولین باید تجربه‌های کافی به دست آورده باشند و نباید حتی یکی از مجموعه مشکلات زیر دیده شود، اما چه کنیم که باشگاهِ جدید در سالِ کرونایی، تجربه‌ی خوبی از برگزاری یک رقابت درست و حسابی را در ذهن دانش‌آموزان بر جای نگذاشت. مشکلات متعدد از پیش از آزمون تا سر جلسه همراه دانش‌آموزان بود که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود. امید است با دقت نظر مسئولین، در سال‌های آینده شاهد رفع کامل این مشکلات باشیم.
🔹 کپی نامناسب و بی‌کیفیت سؤالات آزمون که به حوزه‌های برگزاری سپرده شده بود. این مورد در برخی از حوزه‌ها و شهرها، مانع از مطالعه‌ی درست متن سؤالات شده بود.
🔸 ارایه‌ی برگ‌برگ سؤالات به شرکت‌کنندگان در برخی حوزه‌ها که در این زمان کوتاه، تام نظم فکری آن‌ها را به هم ریخته بود. گزارش‌هایی رسیده که در حوزه‌های متعدد، دفترچه! به صورت برگ‌برگ در اختیار بچه‌ها قرار گرفته و مسئولین حوزه پس از توزیع هر برگ، منتظر کپی و تکثیر برگ بعدی شده‌اند.
🔹 کم‌اطلاعی مسئولین حوزه از قوانین برگزاری، به طوری که در برخی حوزه‌ها ماشین‌حساب بچه‌ها جمع‌آوری شد! البته در همایش‌های کوله‌بار المپیادی بارها به بچه‌ها گفتیم که حق گرفتنی است و باید مسئولین را آگاه کنید.
یا جمع‌بندی موارد بالا و اینکه امسال اولین سالی است که دانش‌آموزان به صورت غیرحضوری آموزش‌های خود را گذرانده‌اند، به طور قطع نمره‌ی کف قبولی آزمون کاهش چشمگیری نسبت به سال‌های قبل خواهد داشت تا جایی که برای دانش‌آموزانی که حتی کمتر از ۲۰ درصد نمره را به دست آورده‌اند، می‌توانیم امیدوار باشیم. با منظم شدن کمیته‌ها و باشگاهِ نوپای فعلی، باید در سال‌های آینده باز هم شاهد اوج‌گیری شیمی به عنوان یکی از کهن‌ترین علوم پایه با استفاده‌های نوین باشیم. این اوج‌گیری می‌تواند به رشد فکری و صنعتی جامعه‌ی ایران منجر شده و همه از فواید آن بهره‌مند شویم.
یاحق
مرتضی خلینا – ۱۶ اسفند ۱۳۹۹
