مرحله‌ی نخست آزمون المپیاد ادبی در بهمن‌ماه ۱۳۹۷ به پایان رسید و دانش‌آموزان اینک خود را برای رقابتی جدی‌تر در مرحله‌ی دوم آماده می‌کنند. با توجّه به تغییراتی که در کمیته‌ی ادبی شکل گرفت و دکتر محمّد راغب، استاد ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی، ریاست کمیته را به عهده گرفتند، آزمون امسال قدری متفاوت از قبل برگزار شد که نگاهی به آن خواهیم انداخت. در دنباله‌ی روندی که ترجیح به تفکیک نکردن منابع داشت، امسال تمام پرسش‌ها یکسان و بدون تمایز ارائه شده بود و تا حدّی چینش پرسش‌ها نیز برای دانش‌آموزان غریب بود. برای مثال، پرسش‌های عربی بلافاصله پس از منابع درسی آمده بود که پیشتر سابقه نداشت. به همین سبب، به گمانم بسیار خوب باشد که برای مرحله‌ی دوم تمرکز خود را بیشتر کنید و ذهن خود را آماده‌ی به‌چالش‌کشیده‌شدن کنید. در چند سال اخیر، پرسش‌های منابع درسی به مرور کاسته شده بود، و این روند امسال، با شدّت بیشتری اتفاق افتاد تا تنها ۱۲ پرسش به این بخش اختصاص پیدا کند. این نکته بویژه برای مرحله‌ی دوم و دانش‌آموزان سال دهمی که رقابت اصلیشان سال دیگر است اهمیت دارد. در میان منابع غیر درسی، بیشترین پرسش‌ها به گلستان و شاهنامه اختصاص داشت که البته با توجّه به حجم بالاتر این دو منبع دور از انتظار نبود. در نمودار زیر تعداد دقیق پرسش‌های بخش‌های گوناگون آزمون را می‌توان مشاهده کرد.
پرسش‌های امسال را می‌توان در مجموع دشوارتر و نکته‌دار از سال گذشته قلمداد کرد. اگرچه منابعی که اعلام شده بود اغلب معروف و دارای شروح مختلفی بودند، پرسش‌ها طوری طرّاحی شده بود تا گاه برای پاسخ، به اطلاعات ادبی غیر از منابع نیاز باشد. از سویی، مطالبی که در شرح‌ها آمده بود الزاماً درست تلقّی نشده بودند و دانش‌آموزان می‌بایستی در دام نادرستی‌های یک شرح خاص نمی‌افتادند. این دو ویژگی در کنار هم آزمون را دشوارتر و، به اعتقاد من، مناسبتر کرده بود؛ چرا که هدف از المپیاد سنجش دانش ادبی دانش‌آموزان است و نه صرفاً تسلّط آن‌ها بر مقادیری متون ادبی. همچنین، باید این نکته را هم اضافه کرد که پرسش‌ها، در مقایسه با سال(های) گذشته، خلاقیت و تنوّع بیشتری داشتند که خود مسئله‌ی قابل توجّهی است.
از نکات مهم و بارز این آزمون یکی هم این بود که ۱۵ پرسش دانش ادبی در پایان آزمون وجود داشت که به نوعی بازگشت به شیوه‌ی سال‌های دور بود. چند سالی بود که تعداد این پرسش‌ها یا بسیار کم بود، یا هیچ نبود. امسال خوشبختانه با افزوده‌شدن این بخش، و امید به حفظ آن در مرحله‌ی دوم، رقابت برای دانش‌آموزانی که بیشتر با ادبیات سروکار داشته‌اند، ساده‌تر، و برای آنانی که المپیاد را ابزاری برای رسیدن به اهداف خود و کسب مزایای آن می‌دانند، دشوارتر شد. پرسش‌های این بخش حوزه‌های مختلفی را از ادبیات داستانی، شعر معاصر، ادبیات کلاسیک فارسی، نقد ادبی، تاریخ زبان‌های ایرانی و جز آن در بر داشتند که نشان‌دهنده‌ی پراکندگی این پرسش‌هاست و طبعاً اتفاقی مبارک. اگرچه بسیاری از دانش‌آموزان ممکن است از این مسئله رضایت نداشته باشند، این تغییر از نظر من مهمترین مزیّت آزمون امسال بود و امیدوارم که کمیته‌ی محترم المپیاد ادبی، همین شیوه را در ادامه‌ی کار نیز پیش بگیرد. نکتهٔ تکمیلی دیگر آنکه در بخش شعر معاصر آزمون با نگاه و تلقی‌ای سنتی از شعر معاصر روبه‌رو بودیم که در آن محفوظات بر معلومات پیشی می‌گرفت و چندان به درک درست اشعار تأکید نشده بود. ریشهٔ این مسئله را که می‌توان ضعف امتحان دانست، احتمالاً باید در نبود دکتر سعید رحیمی، استاد شعر معاصر در دوره‌های اخیر المپیاد، جستجو کرد.
در مجموع، آزمون مرحله‌ی نخست را می‌توان آزمونی دانست که نسخه‌ی بهبودیافته و مناسبتری برای سنجش دانش‌آموزان است و این مسئله، جدای از آنکه غربال دانش‌آموزان را دقیق‌تر انجام خواهد داد، احتمالاً باعث کم‌شدن کف آزمون بشود. این طور به نظر می‌رسد که مرحله‌ی دوم نیز، با هر نوع منبعی که داشته باشد، آزمونی خواهد بود که در آن درست‌پاسخ‌دادن دشوارتر از پیش خواهد بود. به همین جهت، به دانش‌آموزانی که المپیاد را جدی‌تر دنبال می‌کنند، توصیه میکنم که زمان را از دست ندهند و به مطالعه در حوزه‌هایی که ضعف دارند بپردازند تا از فرصت باقی‌مانده بهترین استفاده را ببرند.
با احترام، میرسالار رضوی
پی‌نوشت: از دانش‌پژوهانی که مرحله‌ی اول المپیادهای علمی و ادبی پذیرفته می‌شوند، دعوت می‌کنیم برای آمادگی مرحله دوم و هدف‌گیری مدال‌های رنگارنگ، در دوره‌ی نوروزی آیریسک [+] شرکت کنند.
