المپیاد جهانی فیزیک یک رقابت علمی بین دانش‌آموزان دبیرستانی کشورهای مختلف است که اولین بار در سال ۱۳۴۶ (۱۹۶۷ میلادی) در مرکز کشور لهستان (ورشو) انجام شد. قبل از آن از سال ۱۹۵۹ المپیاد ریاضی بین کشورهای مختلف برگزار می‌شد. تجربه‌ی موفقیت‌آمیز المپیاد ریاضی، فیزیکدان‌ها را به‌سوی برگزاری چنین مسابقه‌ای در رشته‌ی فیزیک ترغیب کرد که هدف آن توجه به آموزش فیزیک و مقایسه‌ی دانش‌ فیزیک بهترین دانش‌آموزان جهان با یکدیگر بود.

در این راستا سه استاد فیزیک از کشورهای چکسلواکی، لهستان و مجارستان احتمال‌های مختلف برای برگزاری المپیاد در کشور خود را بررسی می‌کردند که نهایتاً لهستان به خاطر آب و هوای متعادل آن انتخاب شد و اولین المپیاد فیزیک در سال ۱۹۶۷ در آن کشور برگزار شد. تفاوت عمده‌ی «المپیاد فیزیک» با «المپیاد ریاضی» در این است که تنها به «مسأله‌ی تئوری» اختصاص ندارد و یک بخش به «مسائل عملی و آزمایشگاهی» اختصاص دارد. این بخش، برگزاری این المپیاد را پرهزینه و پرکارتر می‌کند. اولین المپیاد بین پنج کشور از اروپای مرکزی برگزار شد که آزمون آن شامل چهار سؤال تئوری و یک سؤال عملی بود. در آن زمان هر تیم را سه دانش‌آموز و یک استاد تشکیل می‌داد. از این سال به بعد در هر سال یک المپیاد در کشورهای میزبان برگزار شد.

در سال ۱۳۶۶ (۱۹۸۷ میلادی) دو فیزیکدان ایرانی به‌عنوان ناظر به کشور اتریش برای شرکت در نوزدهمین المپیاد فیزیک اعزام شدند. ایران در سال ۱۳۶۷ ( ۱۹۸۸ میلادی) برای اولین بار در بیستمین المپیاد جهانی فیزیک با یک تیم پنج نفره شرکت کرد و در بین ۳۰ کشور به مقام بیستم دست یافت. از آن سال نتایج تیم‌های ایرانی در مسابقات جهانی فیزیک بسیار درخشان بوده است و مدال‌های رنگارنگ بسیاری توسط دانش‌پژوهان ایران به دست آمده که در انتهای صفحه بخشی از این نتایج آورده شده است.

المپیاد فیزیک همانند دیگر المپیادها از اولین رقابت تا مسابقات جهانی دارای پنج مرحله است که در ادامه به بررسی هر کدام از آن‌ها می پردازیم. مراحل این المپیاد به شکل پلکانی طراحی شده‌اند و معمولاً سؤالات هر مرحله از مرحله‌ی قبل سخت‌تر طراحی می‌شود.

مرحله اول المپیاد فیزیک

در مرحله اول حدود ۳۰ تا ۴۰ سؤال تستی و ۷ تا ۱۰ سؤال به صورت پاسخ کوتاه وجود دارد. زمان پاسخ دهی به سؤالات در این مرحله حدود ۳ ساعت است. در سؤالات تستی یک گزینه‌ی درست را از بین گزینه‌های داده شده انتخاب می‌کنید و در سؤالات پاسخ‌کوتاه، یک عدد را در جای مشخص شده وارد می‌کنید.
به‌طور تقریبی از این مرحله تقریباً ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ نفر قبول شده و به مرحله بعد راه می‌یابند. معمولاً زمان برگزاری این مرحله نیمه‌ی اول بهمن ماه هر سال است. باید گفت که سطح سؤالات این مرحله در حد فیزیک مقطع متوسطه دوم است؛ البته تسلط نسبی به ریاضیات مقطع متوسطه نیز مورد نیاز است.

مرحله دوم المپیاد فیزیک

معمولاً مرحله‌ی دوم در اردیبهشت ماه هر سال برگزار می‌شود و شامل ۷ تا ۱۰ سؤال تشریحی و یک سؤال عملی است. در ابتدا ۴۵ دقیقه وقت برای حل سؤال عملی (که با استفاده از وسایل ساده آزمایشگاهی قابل انجام است) وجود دارد و بعد از ۱۵ دقیقه استراحت، آزمون تشریحی به مدت حدود ۳ ساعت برگزار می‌شود.
برای موفقیت در این مرحله علاوه بر تسلط کافی به مباحث دبیرستان، مطالعه‌ی بعضی از منابع دانشگاهی هم نیاز است.
در سال‌های کرونایی، سؤالات آزمایشگاه و آزمون عملی از مرحله‌ی دوم جدا شده است و بعد از اعلام نتایج تئوری مرحله‌ی دوم، حدود ۸۰ نفر در آزمون عملی شرکت می‌کنند و از بین آن‌ها ۴۰ نفر به مرحله‌ی سوم راه پیدا می‌کنند. این آزمون عملیِ جداگانه در اواسط تیرماه و چند روز قبل از دوره‌ی تابستانی برگزار شده است.

مرحله سوم (دوره تابستانی) المپیاد فیزیک

این دوره در تابستان بین ۶ تا ۸ هفته کلاس و آزمون با یک هفته استراحت بین دوره‌ای برگزار می‌شود (در زمان کرونایی این دوره به صورت مجازی برگزار شده است)، که شامل ۲ بخش آزمون تئوری و عملی است. بخش تئوری در این مرحله از المپیاد فیزیک حدود ۶۰ درصد نمره را شامل می‌شود. از ۴۰ نفر پذیرفته شده مرحله قبل، آزمون‌های متعدد گرفته می‌شود تا  ۱۰ نفر به مدال طلا و بقیه به مدال‌های نقره و برنز برسند.

برای قبولی در این مرحله باید علاوه بر منابع مراحل قبل، بر مباحث فیزیک پایه مثل مکانیک، ترمودینامیک، الکترومغناطیس و … و همین‌طور مباحث نوین مثل نسبیت، کوانتوم و … تسلط داشته باشید.

مرحله چهارم، انتخاب تیم ایران (دوره طلا)

این مرحله مختص دانش آموزانی هست که مدال طلا کسب کرده‌اند. دانش‌آموزان طلایی پاییز و زمستان را آموزش می‌بینند و پس از طی آزمون‌های مختلف تیم پنج نفره‌ی ایران برای مسابقات جهانی انتخاب می‌شود.
البته هر ۱۰ نفری که مدال طلا کسب کرده‌اند از شرکت در کنکور سراسری معاف هستند و می‌توانند بقیه‌ی سال را به استراحت یا مطالعه‌ی دلخواه بپردازند.

مرحله پنجم، مسابقات جهانی

تیم ایران به همراه سرپرست خود در مسابقات جهانی که هر سال در یک کشور مشخص شده برگزار می‌شود شرکت می‌کنند. کشور میزبان بهترین امکانات و سطح علمی خود را به نمایش می‌گذارد و بچه‌های سراسر جهان حدود دو هفته یک رقابت جذاب و ارتباط بین‌المللی را تجربه می‌کنند. این مسابقه یکی از زیباترین و جذاب‌ترین اتفاقات علمی جهان است و خاطره‌ی خوب آن تا سال‌های زیاد در ذهن دانش‌آموزان باقی می‌ماند.
نتایج بچه‌های ایران در مسابقات جهانی بسیار ارزشمند بوده است، در پایین صفحه مدال‌آوران جهانی ایران در المپیادهای فیزیک از سال ۲۰۱۰ تا کنون آورده شده است.

🟣 اهداف برگزاری المپیاد فیزیک در سطح ملی و جهانی

🏅 ایجاد تحول و پویایی در بخشی از دانش‌آموزان توانا و معلم‌های باانگیزه در زمینه‌ی فیزیک

🏅 شناسایی و تشویق دانش‌آموزان مستعد و هموار ساختن راه برای رشد آن‌ها در مسیر تحصیلی

🏅 جذب دانش‌آموزان به ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی فیزیک

🏅 افزایش ترجمه و تألیف کتب مفید فیزیک برای دانش‌آموزان دبیرستانی

🏅 مقایسه‌ی توانایی‌های دانش‌آموزان و کیفیت آموزش و پرورش کشور با دیگر کشورها

🏅 تقویت اعتماد به نفس دانش‌آموزان خاص و دیگر دانش‌آموزان کشور

🏅 انجام کار علمی-آموزشی با استاندارهای بالا برای حدود ۴۰ نفر در هر سال

🏅 رابطه تنگاتنگ المپیاد فیزیک با رشته‌های مهندسی نظیر برق، مکانیک، عمران، هوافضا، صنایع و غیره

🏅 موفقیت دانش‌آموزان در ادامه تحصیل در رشته‌های مهندسی

🏅 درک بهتر از پدیده‌ها و وقایع طبیعی

🟠 مزایای قبولی در مرحله اول المپیاد فیزیک

🔸تقدیر توسط مدرسه و سایر مراکز و ارگان‌های مربوطه

🔸شرکت در یک آزمون معتبر علمی با هزینه‌ی اندک

🔸یادگیری برنامه‌ریزی و روش‌های صحیحِ آموختن

🔸پربار شدن رزومه تحصیلی

🔸امکان تدریس در رشته المپیادی‌تان در مؤسسات، مدارس و کلاس‌های خصوصی

🔵 مزایای قبولی در مرحله دوم المپیاد فیزیک

🔹کسب یک نشان معتبر علمی در سطح کشور و ایجاد اعتماد به نفس علمی

🔹دعوت‌های متوالی از شما، برای حضور در اردوها، همایش‌ها و نشست‌های مختلف با حضور مسئولین کشوری و لشگری!

🔹امکان دریافت بورسیه‌ی تحصیلی از دانشگاه‌های معتبر دنیا با رزومه تحصیلی

🔹معافیت از کنکور سراسری برای برندگان مدال طلای المپیادهای کشوری

🔹استفاده از سهمیه‌ی ۱۵ درصدی ورود به دانشگاه برای مدال‌های نقره و برنز

🔹امکان انجام پروژه تحقیقاتی به جای گذراندن سربازی در پادگان

🔹مدال‌آوران المپیاد مورد حمایت بنیاد ملی نخبگان هستند و علاوه بر دریافت حقوق ماهیانه و تسهیلات ویژه مالی و اعتباری، برای انجام پروژه‌ها و شرکت در کنفرانس‌ها و همایش‌های علمی داخلی و خارجی مورد حمایت اعتباری و مالی بنیاد قرار می‌گیرند.

✅ دانش آموزان در سال‌تحصیلی مشغول به تحصیل در پایه‌های دهم یا یازدهم دوره دوم متوسطه باشند.

✅ حضور دانش آموزان پایه‌ی دهم در آزمون المپیاد فیزیک به صورت آزمایشی می باشد و امکان ورود به دوره آموزشی تابستان را نخواهند داشت. (در صورت قبولی در مرحله‌ی اول، می‌توانند در مرحله‌ی دوم شرکت کنند، اما برگه‌ی مرحله‌ی دوم آن‌ها تصحیح نمی‌شود.)

✅ بین مرحله‌ی دوم و دوره‌ی تابستان یک مرحله آزمون عملی برگزار می‌شود. برگزیدگان مرحله عملی وارد دوره تابستان خواهند شد.

✅ ادامه تحصیل در رشته‌های گروه پزشکی برای دارندگان مدال طلای جهانی المپیاد فیزیک امکان پذیر است.

✅ افرادی که موفق به کسب مدال طلای آزمون المپیاد فیزیک شوند، از شرکت در کنکور سراسری زیرگروه مربوطه معاف خواهند شد.

✅ دانش آموزان علاقه‌مند رشته تجربی می‌توانند در آزمون المپیاد فیزیک شرکت کنند.

مکانیک کلاسیک

شامل مباحث مکانیک مقدماتی، سینماتیک، دینامیک انتقالی، انرژی، دینامیک چرخشی و نوسان

1. فیزیک پایه (جلد اول)، نویسنده: ج.بلت
2. مبانی فیزیک (جلد اول)، نویسندگان: هالیدی و رزنیک

الکترومغناطیس

شامل مباحث الکتریسیته، جریان و مدار، مغناطیس و القای مغناطیسی

1. فیزیک پایه (جلد سوم)، نویسنده: ج.بلت
2. الفبای الکترومغناطیس (جلد اول و دوم)، نویسندگان: یوسف صباغی و مهدی متقی‌پور
3. مبانی فیریک (جلد دوم)، نویسندگان: هالیدی و رزنیک

حرارت و سیالات، امواج

شامل مباحث خواص لختی، خواص مکانیکی، حرارت، ترمودینامیک، استاتیک سیالات و دینامیک سیالات

1. الفبای حرارت و سیالات، نویسنده: مهدی متقی‌پور
2. فیزیک پایه (جلد دوم)، نویسنده: ج.بلت

نورشناسی و فیزیک نوین

شامل مباحث قوانین نور، آینه‌ها، شکست نور و ابزارها

1. فیزیک پایه (جلد چهارم)، نویسنده: ج.بلت
2. الفبای حرارت و سیالات، نویسنده: علیرضا صادقی‌راد

ریاضیات کاربردی

شامل مباحث مقدمات ریاضی، هندسه و هندسه تحلیلی، تابع، حد، مشتق، دیفرانسیل، انتگرال، بسط تیلور و تقریب

1. حساب دیفرانسیل و انتگرال و هندسه تحلیلی، نویسنده: توماس

آزمایشگاه فیزیک

1. آشنایی با اصول آزمایشگاه فیزیک، نویسنده: علیرضا نوروزشاد
2. آزمایش‌های فیزیک، نویسنده: محمود قرآن‌نویس و پرویز امین‌پور

مکانیک کلاسیک

شامل مباحث مکانیک مقدماتی، سینماتیک، دینامیک انتقالی، انرژی، دینامیک چرخشی و نوسان

1. مکانیک کلاسیک، نویسنده: مورین
2. تقریب و اختلال در مکانیک، نویسنده: حجت‌الله مظفری
3. دینامیک کلاسیک، نویسنده: ماریون

الکترومغناطیس

شامل مباحث الکتریسیته، جریان و مدار، مغناطیس و القای مغناطیسی

1. الکتریسیته مغناطیس، نویسنده: نایفه
2. آشنایی با الکترودینامیک، نویسنده: گریفیتس

حرارت و سیالات، امواج

شامل مباحث خواص لختی، خواص مکانیکی، حرارت، ترمودینامیک، استاتیک سیالات و دینامیک سیالات

1. حرارت و ترمودینامیک، نویسنده: زیمانسکی
2. ترمودینامیک تعادل، نویسنده: اتکینز
3. مبانی فیزیک آماری و گرمایی، نویسنده: رایف
4. مکانیک شاره‌ها، نویسنده آقامحمدی

نورشناسی و فیزیک نوین

شامل مباحث قوانین نور، آینه‌ها، شکست نور و ابزارها

1. نورشناخت، نویسنده: یوجین هشت
2. آشنایی با نسبیت خاص، نویسنده: رزنیک
3. آشنایی با نسبیت خاص، نویسنده: احمد شریعتی

ریاضیات کاربردی

شامل مباحث مقدمات ریاضی، هندسه و هندسه تحلیلی، تابع، حد، مشتق، دیفرانسیل، انتگرال، بسط تیلور و تقریب

1. مقدمات معادلات دیفرانسیل و مسائل مقدار مرزی، نویسنده: بویس

گردآوری و به‌روزرسانی:

• مهدی متقی‌پور
• فاطمه حسینی
• مرتضی خلینا